جایگاه من به‌عنوان معلّم آینده نظام تعلیم‌وتربیت

از میان تمامی عوامل آموزشی و تربیتی، نقش معلّم به‌عنوان مهم‌ترین عامل نظام تعلیم و تربیت، جایگاه و اهمیت بسزایی دارد. معلّم در رشد و پرورش دانش‌آموزان، نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. تمامی فعالیت‌های معلّم، مانند شناخت فرآیند رشد کودکان و نوجوانان، شیوه‌های تدریس و علاقه‌مندی به رشته تدریس خود، از عواملی هستند که در آموزش‌وپرورش دانش‌آموزان، دخالت زیادی دارند. معلّمانی که در تدریس خود از شیوه‌های متعددی استفاده می‌کنند، بر محتوای رشته تدریس خود تسلط دارند و به کار خود عشق می‌ورزند.این معلّمان دانش‌آموزانی توانا و خلاق پرورش می‌دهند. معلّم برای کسب موفقیت در تدریس، باید از نظریه‌های نوین آموزشی و روان­شناسی آگاهی و اطلاعات لازم و کافی داشته باشد‏(حیدری شاد، 1391). روش تدریس معلّم باید با اصول و اهداف آموزش‌وپرورش و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان هماهنگ باشد، تا بتواند ضمن جهت دادن به فعالیت‌های تربیتی و آموزشی خود، شاگردان را به‌سوی اهداف تعلیم و تربیت هدایت و راهنمایی کند. فراگیران در هر یک از دوره‌های آموزشی نیازهای ویژه‌ای دارند. بنابراین آشنایی مربیان و معلّمان با خصوصیات رشد و نیازهای دانش‌آموزان در هر یک دوره‌های تحصیلی می‌تواند در پیشرفت یادگیری و رشد و تکامل شخصیت آن‌ها مؤثر باشد.

معلّمی که امروزه مورد تأکید جوامع آموزشی و سیستم تعلیم و تربیت جهانی است، معلّمی فکور و کارآمد است. ازآنجایی‌که رویکرد سازه­نگر در سیستم تعلیم و تربیت اهمیت یافته است،آموزش به شیوه معلّم­محور به آموزش دانش‌آموز­محور تبدیل شده است، امروزه معلّم به جای­ آن­که، تنها معلومات را در قالب سؤال­های کلیشه­ای به دانش­آموزان انتقال دهد، وظیفه نظارت، هدایت و راهنمایی را بر عهده دارد تا فراگیر خود به ساخت دانش خویش مبادرت ورزد. ازاین‌رو، ساختن گرایی یا رویکرد سازه­نگر یکی از ارکان اصلی نظام تعلیم و تربیت نوین است.

به نظر می­رسد، معلمی که امروزه می­تواند پاسخگوی نیاز­های سیستم تعلیم و تربیت باشد، باید به جدید­ترین یافته­های روان­شناسی تربیتی و روش­های نوین تدریس، مجهز گردد. اگر بخواهم در آینده یک معلّم کارآمد برای سیستم تعلیم و تربیت باشم، باید به اصول و نظریه‌های روان‌شناسی تربیتی و روش‌های تدریس مسلط باشم. باید اصولی را فراگیرم که به‌جای تنبیه دانش‌آموزان، مدیریت کلاس­ درس را بیاموزم. دانش­آموزان را هدایت کرده و تفاوت‌های فردی آنان را مدنظر قرار دهم و بر ویژگی‌های شناختی، عاطفی و عملکردی دانش‌آموزان آگاهی یابم. وقتی که تدریس خود را با یک سرعت یکنواخت انجام می­دهم، نباید انتظار داشته باشم که ­دانش­آموزان همگی به مفهومی که تدریس کرده­ام، مسلط شوند. زیرا همه­ی دانش­آموزان با یک سرعت یاد نمی­گیرند. از این رو، طبق مدل یادگیری تحصیلی کارول و یادگیری در حد تسلّط بلوم، باید زمان تدریسم را به گونه­ای تنظیم کنم که به دانش­آموزانی که خیلی فعال هستند، تمرین­های طبقه­بندی شده دهم تا احساس خستگی نکنند و برای آموزش دانش­آموزانی که مفهوم را نتوانسته­اند یاد بگیرند، زمان زیادی را صرف کنم.

دکتر سیف در کتاب روان‌شناسی تربیتی خود می‌گوید:’’رسالت آموزش و مدرسه، کمک به رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی و فیزیکی دانش‌آموزان است.‘‘‏(سیف‌، 1392، ص 637).

باید یاد بگیرم که اقدام پژوهی، درس پژوهی و به‌طورکلی «پژوهش حین عمل» از ابزارهای توسعة حرفه‌ای من است. برای تدریس مؤثر باید یاد بگیرم که همواره باید مطالعه کنم و دانش‌آموزان را برای زندگی در آینده آماده کنم. اگر هدف تعلیم و تربیت را طبق برنامه درس ملّی و سند تحول بنیادین، «تربیت شهروند مطلوب» مبتنی بر فطرت­گرای توحیدی و جهان‌بینی اسلامی بدانم، باید تدابیری را بیندیشم که از طریق آن، دانش‌آموزان را به‌عنوان یک انسان برای زندگی در جامعه در قالب شهروند مطلوب آماده سازم. اما باز هم در این زمینه نارسایی‌هایی وجود دارد. اگر بین دانشجومعلّمان فعال در عرصه‌های مختلف علمی و دانشجومعلّمانی که هیچ فعالیتی از خود نشان نداده‌اند تفاوتی نباشد، موجب کاهش انگیزه دانشجومعلّمان فعال می‌شود.

خواهند گفت:« وقتی‌که معدلمان و یا مقالاتمان هیچ تأثیری در ارتقای درجه معلّمی ما در آموزش‌وپرورش ندارد، پس چرا این‌همه تلاش می‌کنم».

یکی از انتقادات اساسی من به دانشگاه فرهنگیان، همین عدم تمایز بین دانشجومعلّمان است که باید برای دانشجومعلّمان فعال، نخبه و بااستعداد، امتیازاتی در نظر بگیرد.

چه فکری برای آینده تحصیلی دارم؟

یکی از دوستان من که چندین سال است معلّم ابتدایی است، به من می‌گفت، اگر حقوق و ارزش اجتماعی معلّم ابتدایی بالا بود، رشته آموزش ابتدایی را تا حد دکتری ادامه می‌دادم. در آن روزها که ایشان این حرف را می‌گفت، فکر نمی‌کردم آموزش ابتدایی آن‌قدر مهم باشد که بخواهیم تحصیلات تکمیلی خود را در آن رشته ادامه دهیم.

 اما وقتی‌که خود وارد حوزه تعلیم و تربیت شدم و با اصول و نظریه‌های مربوط به آموزش آشنا شدم، دریافتم که مهم‌تر و اساسی‌تر از دوره ابتدایی که هویّت و شخصیت دوران بزرگسالی کودک در این دوره شکل می‌گیرد، دوره‌ای وجود ندارد. بسیار به این دوره علاقه‌مند شدم. وقتی‌که حیطه‌های مختلف رشته علوم تربیتی را مطالعه کردم، دریافتم که روان‌شناسی تربیتی می‌تواند بهترین گزینه برای بهسازی هویت معلّمی من باشد.

’’ این نامعقول است که فردی بی‌اطلاع از روان‌شناسی مسئولیت تعلیم و تربیت جوانان را بر عهد بگیرد، همان‌گونه که کسی از پدیده صدا اطلاعی ندارد نمی‌تواند قطعه‌ای موزون بیافریند‘‘‏(گلاور و برونینگ‌، 1375، به نقل از هاپکینز، ص 16).

اگر بخواهم در خصوص روان‌شناسی تربیتی توضیحات مختصری ارائه دهم، می‌توانم روان‌شناسی تربیتی را آن بخش از روان‌شناسی بدانم که به کاربرد اصول روان‌شناسی در موقعیت‌های آموزشی و پرورشی می‌پردازد. روان‌شناسی تربیتی نقشه‌ای است که هدف‌های خاص، روش‌های تحقیقاتی و زیربنای ویژه خود را دارد. از طریق روان‌شناسی تربیتی می‌توانم به طراحی مواد آموزشی بپردازم. برنامه‌های آموزشی را ارزیابی کرده و مدیریت کلاس درس را از طریق تحقیق و پژوهش، بهبود بخشم.

درنتیجه، سعی خواهم کرد، تحصیلات تکمیلی خود را در حوزه روان‌شناسی تربیتی ادامه دهم.